حقا كه حمد وثنا فقط لايق خداي متعال است . او را مي ستاييم ، واز اوياري مي جوييم ، واز
بديهاي نفس واعمال نادرست به او پناه مي بريم .هر كس را خدا هدايت فرمايد ، هيچكس
نمي تواند اورا گمراه سازد، و هر كس در وادي ضلالت افتد ، هادي وراهنماي براي او نيست .
گواهي ميدهم : اينكه هيچ معبودي جز خدا وجود ندارد، او يگانه است ، وشريك ندارد.
$pκ
š
وگواهي ميدهم كه حضرت محمد صلي االله عليه وسلم بنده و فرستاده خدا است .

شما را از يك انسان بيافريد وهمسرش را از نوع او آفريد ، واز آن دو مردان وزنان فراواني
منتشر ساخت ، واز خدائي بترسيد كه همديگر را بدو سوگند مي دهيد ، وبترسيد ازاينكه پيوند
خويشاوندي را گسيخته داريد ، زيرا كه بيگمان خداوند مراقب شما است .
ـ اي مؤمنان ازخدا بترسيد ، وسخن حق وراست بگوئيد . درنتيجه خداوند اعمالتـان را اصـلاح
ميكند ، وگناهان شما را ميبخشايد ، هركـه از خـدا وپيغمبـرش فرمـانبرداري كنـد ، قطعـاً بـه
پيروزي وكاميابي بزرگي دست مي يابد .
امابعد : حقا كه صحيح ترين سخن كتاب خدا است ، وبهترين راه ، روش حضرت محمد صـلي
االله عليه وسلم است ، بدترين امور نو آوري در دين است ، وهر نو آوري در دين بدعت است ،
وهر بد عت منتهي به گمراهي است ، وهر گمراهي پايانش دوزخ است .

٣

پس ازين جملات كوتاه مي گويم : ايـن كتـاب شـرح مـوجز وخلاصـه اي از بيـان اعتقـاد و
باورهاي اهل سنت وجماعت است ، كه مبتني برمذهب فقهاء امت ، امام ابوحنيفه نعمـان بـن
ثابت كوفي ، و ( شاگردانش ) امام ابو يوسف يعقوب بن ابراهيم انصاري ، وابو عبـداالله محمـد
بن حسن شيباني است ،كه امام ابو جعفرطحاوي آنرا به نگارش در آورده اسـت ، خداونـد او را
رحمت كند ، كه چه خوب از عهدهء اين كار بر آمده است ، چرا چنين نباشـد ، در حاليكـه او از
پايدار ترين و قوي ترين كساني است ، كه باور هاي اعتقادي ائمه مذكور را نقل كرده اسـت .
زيرا امام طحاوي داراي دانشي راسخ واستوار بوده ، ودر مذهب حنفـي جايگـاه خاصـي داشـته
است . پس او بزرگترين كسي است كه باورهاي اعتقادي اين گـروه ازامامـان را بيـان نمـوده
است ، چرا كه او در نزد فقها ومحدثين موثق و مورد اعتماد است . اكثريت امت اسلامي متني
را كه طحاوي آورده مقبول تلقي كرده اند ، وبنابراين شروح وتعليقات بسياري برآن نوشته انـد
، كه بعضي موافق سنت است ، وبرخي راه وروش متكليمن ( اهل كلام ) را درپيش گرفته اند.
از بزرگترين شروح براين متن كه فوايد بسياري به ارمغان آورده ، شرحي ا ست كه امـام ابـن
ابي العز اذرعي حنفي‐ رحمه االله تعالي‐ نوشـته اسـت. او درايـن شـرح درسـه مسـأله برامـام
طحاوي خرده گرفته است :
١ ــ قول طحاوي كه گفته است : ( قديم بلا ابتداء ) خداوند قديم است وآغـازي نـدارد. ايـن
نوع سخن گفتن ازنوآوريهاي اهل كلام است ، ونبايد خداوند جزبه آنچه او خودرا ناميده
وياپيـــامبرش صـــلي االله عليـــه وســـلم او را بـــه آن ناميـــده ، نـــام بـــرده شـــود .
٢ــ اينكه گفته است : ( تعالي عن الحـدود و الغايـات و الاركـان و الاعضـاء و الادوات ) ـــ
خداوند برتر ازحدود و غايات و اركان واعضاء وابزارآلات است ــ درشرع اينگونه الفاظ در نفي
واثبات واردنشده ، بلكه اين نيز از شيوه اهل كلام است ، وبهتراست كه در اين بـاره بـه الفـاظ
وعبارات شرعي مقيد باشيم .
٣ ــ اينكه گفته است : ( ان الايمان اقرار باللسان وتصديق بالجنان ) ـــ ايمـان عبارتسـت از
اقرار به زبان وتصديق به دل ــ بدينسان او اسم ايمان را براعمـال صـالحه اطـلاق نميكنـد ،
واين نظريه برخلاف اكثريت سلف از مذاهب مختلف اسلامي است . خداوند هردوامام را ( امام
طحاوي وامام ابن ابي العز ) وساير ائمه ديني را رحمت كند ، كه آنان در خدمت سنت وعقيـده
اهل سنت وجماعت بوده اند . من دوست دارم كه اين متن اعتقادي را بطورخلاصه شرح دهـم
تااينكه مناسب حال مبتديان از طالبان علم باشد ، عموم مردم نيزاز آن بهره مند شوند

امام حجت ، ابو جعفر وراق طحاوي مصري رحمه االله تعـالي فرمـوده اسـت : ايـن ذكـر بيـان
عقيده اهل سنت وجماعت برمذهب فقهای امّت : ابي حنيفه نعمـان بـن ثابـت كـوفي ، وابـي
يوسف يعقوب بن ابراهيم انصاري ، وابو عبداالله محمد بن حسن شيباني { رضـوان االله علـيهم
اجمعين } است ، باور هايي كه آنان درباره اصول دين دانسته اند ، وبر اساس آن در پيشـگاه
پروردگارجهانيان تسليم ومنقاد بوده اند.
١ــ د رباره توحيد خداوند ، درحاليكه معتـقد به توفيق الهي هستيم مـي گـوئيم : خـدا يگانـه
است وشريك ندارد .
لغت شناسـي :
{شريك } كسي است كه درچيزي سهيم باشد .
شرح :
١ــ خداونـد درهرچيـزي يگانـه اسـت ، او در ذات ، و در افعـال ، و در اسـماء وصـفات ، و در
استحقاق عبوديت يگانه است . در هيچ چيزي از اين امورداراي شريك نيسـت . پـس خداونـد
درخلق وامرش شريك ندارد : ﴿﴿ ‐ميدهـد فرمـان او وتنهـا آفريند مي او تنها
uρ{$#F‘ÇÚö ﴾سوره فاطر آيه ٣ ــ آيا جزاالله آفريننده اي وجود دارد ،كه شما را ازآسمان وزمـين
روزي برساند خداوند در نفع وضـرر، ومـرگ وزنـدگي وسـايرامور از اشـكال مختلـف تصـرف
وتدبردر نظام عالم هستي شريك ندارد .
همچنين در اسماء وصفات شريك ندارد ، وفقط اوست كه سزاوار بندگي اسـت ، توحيـد بنـده
كامل نميشود ، مگر آنكه خود را ازانواع مختلف شرك خلاص كند ، ومتقابلاً انـواع توحيـد را
كه بر او واجب است بانجام برساند . پس بنده ميبايد خدا را در اسـماء وصـفات يگانـه بدانـد ،
وهيچ مخلوقي را با صفات خالق توصيف نكند ، خدا را در عبادت يگانه بداند ، وهيچ عبادتي

 اين كتاب شرح موجز وخلاصه اي از بيان اعتقاد و باورهاي اهل سنت وجماعت است ، كه مبتني برمذهب فقهاء امت ، امام ابوحنيفه نعمان بن ثابت كوفي ، و شاگردانش امام ابو يوسف يعقوب بن ابراهيم انصاري ، وابو عبدالله محمد بن حسن شيباني است ،كه امام ابو جعفرطحاوي آنرا به نگارش در آورده است