مقدمهمؤلف
2 مبحثاول: عقيدهامامابوحنيفهدربارهيتوحيد
3 توسلبهنامهايخداوند متعال
4 توسلباكلماتناجايز و بدعي
5 خلاصهبحث
6 تبصره
7 مبحثدوم: عقيدهيامامابوحنيفهدراثباتتقديرالهيو درجاتآن.
8 مبحثسوم: عقيدهيامامابوحنيفهدربارهيايمان
9 مبحثچهارم عقيدهيامامابوحنيفهدربارهيصحابه
10» چكيدهيبحث»
11» مبحثپنجم»«نهياماماز هواپرستيجدال و بدعتگذاريدردين»
12» چكيدهبحث»
13 مبحثششم : ممانعتامامابوحنيفهازشركو اسبابيكهمنجربهشركميشود
14 اسبابو وسائليكهمنجربهشركميشود
15 چكيدهيبحث
16 مظاهرشركوصورتهايگوناگون آن
17 حقيقتشركو گمراهيعصرجاهليت
18 صورتها و اشكالمختلفشركو اعمالشركي
19 علم احاطهكننده و فراگيراز ويژگيهايخداوند متعال است.
20 تماماعمال وشعائر عباديمخصوصخداوند است

3 عقيده امام ابو حنيفه
م عنوان ص
21 تمامنشانههاييكهبر عبوديتو فروتنيدلالتدارد, مختصخداوند متعال است.

كتابي كه پيش رو داريد خلاصهي عقيدهي امـام ابوحنيفـه رحمـه
موضعگيري ايشان در برابر متكلمان است.
در اين خلاصه؛ موضعگيـري امـام در رابطـه بـا علـم كـلام، بيـان
ميشود، در ادامه ميخوانيد كه امام از شرك و آنچه منجر بدان ميشـود،
نهي كرده و از آن بر حذر داشته است. و با برخـي از اشـكال شـركي كـه
بوقوع پيوسته و امـام و پيـروان راسـتينش از آنهـا نهـي كـردهانـد، آشـنا
ميشويم.

اول: عقيدهي او در توحيد «االله»
از نصوصي كه در قرآن و سـنت دربـارهي توحيـد آمـده، فهميـده
ميشود كه توحيد بر سه قسم است:
1 .توحيد در ربوبيت: اعتقاد داشـتن و اعتـراف نمـودن بـه اينكـه
خداوند متعال تنها خالق، مدبر و تصرف كننده در نظام هسـتي
است.
2 .توحيد در الوهيت: اعتقاد داشتن به اينكه «االله» تنها ذاتي است
كه سزاوار عبادت است و همـهي معبودهـاي ديگـر باطلنـد. و
مخصــوص كــردن انــواع عبــادات بــراي خداونــد و شــريك
نگردانيدن با خداوند در عبادت.
3 .توحيد در اسماء و صفات: نامگذاري و توصـيف خداونـد بـا
نامهاي نيكو و صفاتي كه در كتاب و سنت براي خداوند متعال
آمده است، با اعتقاد به اينكه ايـن نامهـا و صـفات بـر تمـامي
مفاهيم كمال كه شايستهي مقام خداوند است دلالـت دارنـد و
حقيقت مفاهيم آنها را با تقسيمات مذكور ثابت بدانيم.

6 عقيده امام ابو حنيفه

امام ابوحنيفه مـيفرمايـد: «خداونـد متعـال بـه صـفات مخلوقـات
توصيف نميشود».
و ميفرمايد: «براي كسي شايسته نيست، چيزي از جانب خـود در
مورد «االله» بگويد، بلكه بايد او را به آنچه خودش وصف كـرده، وصـف
نماييم».
در جايي ديگر ميفرمايد: «االله» از بالا صـدا زده مـيشـود نـه از
پايين وصفت پاييني در توصيف ربوبيت و الوهيت جايگاهي ندارد»... . و
ديگر سخناني كه در اينباره از امام نقل شده است.
اينها رديست بر كساني كه تصور كردهاند، تقسـيم بنـدي مـذكور را ابـن
تيميه از خودش ساخته است.
دوم: توسل شرعيه جايز و باطل دانستن توسل سـاختگي و ناجـايز: قطعـاً
مسئلهي توسل، مسئلهاي بسيار مهم و از مسائلي است، كه بدعتگذاري و
اختلاف در آن، ميان جاهلان و هواپرستان بسيار صورت گرفته است.
توسل به دلالت نصوص قرآن و سنت دو نوع است:
1 .توسل جايز 2 .توسل بدعي و ناجايز

توسل جايز بر سه نوع است:
الف- توسل به اسماء و صفات خداوند متعال.

7 عقيده امام ابو حنيفه
خداوند (180 :الأعرافz hg f e d c { :ميفرمايد متعال خداوند
اسمهاي نيكويي دارد، او را با آنها بخوانيد».
ب- توسل به اعمال نيكو؛ چنانكه در احاديث و داستان سه نفـري كـه در
غار محبوس شده بودند، آمده است.
ج- توسل به دعاي فرد صالح زنده، بدليل عمل آناني كه به خدمت پيـامبر
ميآمدند و از ايشان درخواست دعا ميكردند.

بجز اين سه نوع، تمام انواع ديگر توسل بدعي و ناجايزند.
امام ابوحنيفه رحمة االله در باب توسل به شدت احتياط ميكرد؛ تـا
جايي كه توسل با الفاظ دو پهلويي را كه احتمال صحيح و اشـتباه در آنهـا
وجود داشت، مكروه ميدانسـت و از بـه كـار بـردن چنـين الفـاظي نهـي
ميكرد، امام رحمة االله ميفرمايد: «مكروه ميدانم كـه فـردي در دعـايش
بگويد؛ از تو ميخواهم كه به تكيـهگاههـاي عـزت عرشـت، يـا بـهحـق
مخلوقاتت،..» و ديگر سخنان نقل شـده از او كـه در ادامـهي بحـث ذكـر
خواهيم نمود.
با اين حال ميبينيم بسياري از منتسبان به مذهب حنفي، از عقيدهي
امام ابوحنيفه منحرف شده و به توسل ناجايز و خود ساخته روي آوردهاند
و هر كسي آنها را از اين عمل ناروا منع و با آنها مخالفت كنـد، مـتهم،
به دوست نداشتن اولياء و انبياء ميشود.

تابي كه پيش رو داريد خلاصه‌ي عقيده‌ي امام ابوحنيفه رحمه الله عليه درباره‌ي توحيد، صفات خداوند، ايمان و صحابه و نيز موضع‌گيري ايشان در برابر متكلمان است. در اين خلاصه؛ موضع‌گيري امام در رابطه با علم كلام، بيان مي‌شود، در ادامه مي‌خوانيد كه امام از شرك و آن‌چه منجر بدان مي‌شود، نهي كرده و از آن بر حذر داشته است. و با برخي از اشكال شركي كه بوقوع پيوسته و امام و پيروان راستينش از آن‌ها نهي كرده‌اند، آشنا مي‌شويم.